Sukcesja w firmach rodzinnych – czyli jak skutecznie przekazać firmę swoim następcom

Dla wielu przedsiębiorców firma stanowi dzieło życia. Mimo to, tylko niektórzy wiedzą o tym, jak zabezpieczyć trwałość swojego biznesu na przyszłość, w tym na wypadek śmierci, ale nie tylko. Sposobem na ochronę ciągłości działania przedsiębiorstwa jest sukcesja, jej skuteczność wymaga jednak odpowiednio wczesnego przygotowania.

Sukcesja to przekazanie władzy, wiedzy i majątku w firmie innej osobie lub osobom. Najczęściej następnemu pokoleniu, które może być dokonane zarówno za życia nestora, jak i po jego śmierci. Może dotyczyć właściwie każdego rodzaju działalności – nie tylko jednoosobowej działalności gospodarczej, ale również spółek. Jest to złożony proces, konieczny jednak, by zapewnić przedsiębiorstwu trwałość.

Sukcesja w poszczególnych formach prowadzenia działalności gospodarczej

Najbezpieczniejszą dla trwałości firmy formą prawną jest jedna ze spółek kapitałowych: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjna. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością udziały wspólnika są bowiem dziedziczone, o ile w umowie spółki nie wprowadzono ograniczenia lub wyłączenia dziedziczenia, w przypadku spółki akcyjnej natomiast kodeks spółek handlowych nie przewidział w ogóle możliwości takiego wyłączenia lub ograniczenia. Udziałami w spółce z o.o. oraz akcjami w spółce akcyjnej można dysponować w testamencie  (przez powołanie do dziedziczenia, zapis zwykły lub windykacyjny), można również dokonywać ich sprzedaży lub darowizny.

Nieco więcej przygotowania wymaga sukcesja w przypadku spółek osobowych, czyli między innymi w spółce jawnej i komandytowej. Możliwość dziedziczenia udziałów wymaga bowiem odpowiedniego zapisu w umowie spółki. Ograniczenia dotyczą też przekazywania własności w firmie za życia. W przypadku spółki jawnej jest to spowodowane brakiem możliwości sprzedaży lub darowizny udziału więcej niż jednej osobie.

Bez wątpienia jednak największe wyzwanie stanowi sukcesja jednoosobowej działalności gospodarczej – w tym wypadku firma jest bowiem najsilniej związana z właścicielem. Do spadku wchodzi jedynie majątek. Nie można zatem odziedziczyć m.in. numeru NIP, REGON, nazwy przedsiębiorstwa, a także licencji, zwolnień i koncesji. Ponadto wraz ze śmiercią właściciela wygasają umowy.

Zarząd sukcesyjny

Z pomocą przedsiębiorcom prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą przychodzi jednak nowa instytucja zarządu sukcesyjnego. Dzięki niej możliwe jest zabezpieczenie trwałości takich firm oraz ich przejście w ręce nowego pokolenia.

Zarząd sukcesyjny polega na tymczasowym zarządzie firmą po śmierci przedsiębiorcy, wykonywanym przez zarządcę wyznaczonego za życia przez samego przedsiębiorcę lub – po jego śmierci – przez  uprawnione do tego osoby. Zarządca sukcesyjny to osoba fizyczna, ujawniona w CEIDG, która wykonuje obowiązki związane z prowadzeniem firmy przez okres maksymalne dwóch lat. Zarządca opiekuje się więc przedsiębiorstwem w spadku, w skład którego wchodzą składniki materialne i niematerialne, które przedsiębiorca posiadał w chwili śmierci. Dzięki takiemu rozwiązaniu firma zachowa płynność działania i nie zostanie wykreślona z odpowiednich rejestrów. Natomiast umowy związane z prowadzeniem działalności nie ulegną wygaśnięciu. Należy jednak pamiętać, że zarządca sukcesyjny nie dziedziczy przedsiębiorstwa na podstawie powołania go do pełnienia tej funkcji. Jeżeli przedsiębiorca nie sporządził ważnego testamentu, dziedziczą po nim spadkobiercy ustawowi.

Najważniejszy jest plan

Przekazanie firmy sukcesorom dotyczy zarówno procesu planowania spadkowego jak i pokoleniowego przekazania przedsiębiorstwa w kilku obszarach: finansowym, podatkowym, prawnym i biznesowym.

Tematem sukcesji najlepiej zająć się jak najwcześniej – jest to proces wieloaspektowy, przez co zaplanowanie sukcesji w sposób kompleksowy wymaga czasu. Niezbędna jest analiza aktualnej sytuacji firmy oraz sukcesorów, a następnie opracowanie optymalnego planu sukcesji firmy rodzinnej.

Wdrożenie przyjętych koncepcji może przykładowo polegać na przekształceniu formy prawnej działalności, jej podzieleniu lub połączeniu. Może polegać również na uporządkowaniu struktury własnościowej, wdrożeniu rozwiązań umożliwiających funkcjonowanie firmy w sytuacji nagłej sukcesji. Często nieodzowna jest zmiana w umowach spółek oraz przygotowanie innych umów i dokumentów pozwalających na wykonanie planu sukcesji.

Niekiedy najlepszym rozwiązaniem może okazać się wprowadzenie sukcesora spoza rodziny albo przygotowanie sprzedaży firmy lub jej likwidacji. Sukcesja powinna być bowiem rozumiana szerzej, tj. jako przekazanie określonego majątku, w tym pochodzącego ze zbycia biznesu.

autorzy:
Patrycja Bądek
radca prawny

• analizę sytuacji prawnej firmy (audyt prawny przedsiębiorstwa),
• doradztwo w zakresie wyboru najbardziej optymalnej formy sukcesji przedsiębiorstwa,
• przygotowanie planu sukcesji oraz przeprowadzenie wdrożenia planu sukcesji,
• przygotowanie umów i innych dokumentów niezbędnych w procesie sukcesji (umowy sprzedaży, darowizny, pełnomocnictwa, porozumienia wspólników oraz aktualnych i potencjalnych spadkobierców),
• doradztwo w zakresie ubiegania się o uzyskanie wpisu do właściwych rejestrów, przyznania koncesji, licencji i zezwolenia;
• wsparcie w procesie powołania zarządcy sukcesyjnego,
• kompleksową obsługę prawną w zakresie prawa spadkowego (w tym pomoc prawną w zakresie sporządzania testamentów, przygotowywanie, projektowanie i opiniowanie umów dotyczących spadku, reprezentację i prowadzenie spraw spadkowych przed sądami).